आंतरराष्ट्रीय योग दिवस हा दरवर्षी २१ जून रोजी जगभरात साजरा केला जातो. संयुक्त राष्ट्रांनी याला मान्यता दिली आहे. या उपक्रमाने आता चळवळीचे रूप घेतले आहे.शारीरिक व मानसिक अनारोग्याचे निवारण व्हावे यासाठी नियमित योगासने करणे गरजेचे आहे, असा सल्ला अनेक योगाभ्यासक देतात, याचेच अवचित्य साधुन योगाभ्यास करण्याकरिता मार्गदर्शक व्हिडियो पहा.
सकाळी सूर्योदयानंतर, श्वासाचे नियमन करून एका विशिष्ट क्रमाने १० किंवा १२ पवित्रे करणे याला सूर्यनमस्कार म्हणतात. सूर्यनमस्कारामुळे आपले आरोग्य चांगले राहते आणि आपल्या स्मरणशक्तीचाही विलक्षण विकास होतो. सूर्यनमस्कार किंवा साष्टांग नमस्कार ही तथाकथित सूर्य-उपासनाच आहे. हिच्यामुळे सर्वांगसुंदर व्यायाम होतोच पण आत्मिक, मानसिक, व शारीरिक सामर्थ्यही प्राप्त होते. हा व्यायम अल्पमोली आणि बहुगुणीआहे असे म्हणतात.
अर्धचक्रासन ( Ardha Chakrasana)
तुम्हाला मधुमेह अथवा साखरेचा कोणताही आजार वा पोटावरील चरबीपासून सुटका हवी असेल तर अर्धचक्रासन हा उत्कृष्ट पर्याय आहे. याबरोबर हेदेखील लक्षात ठेवा की, ज्या व्यक्तींना हाडासंबंधी कोणतीही गंभीर तक्रार असेल, त्या व्यक्तींनी हे आसन अजिबात करू नये आणि ज्या व्यक्तींना रक्तदाब अथवा मानसिक कोणताही आजार असेल त्यांनीही या आसनापासून दूरच राहावं. केवळ मधुमेह नियंत्रणात आणण्यासाठी या आसनाचा उपयोग होतो.
हे आसन शरीरसंवर्धनात्मक प्रकारात मोडते. ‘भुजंग’ म्हणजे सर्प. भुजंग ह्या शब्दाने क्वचित नागाचाही बोध होतो. या आसनात शरीराची रचना फणा काढलेल्या नागाप्रमाणे दिसते म्हणून या आसनाला भुजंगासन हे नाव प्राप्त झाले आहे. सर्व प्रकारच्या जुन्या आजारांमध्ये या आसनाचा फायदा होतो. या आसनाने गळा, पोट, पाठ, आणि कंबरेचा चांगला व्यायाम होतो. यामुळे आपल्या पित्ताशयाची क्रियात्मकता वाढते. पचन शक्ती वाढ होण्यासाठी हे फायदेकारक आहे. पोटावरती निर्माण झालेली अतिरिक्त चरबीही हे आसन केल्याने कमी होते, आणि आपण सुडौल दिसायला लागता.
पद’ म्हणजे पावले, किंवा पाय आणि ‘हस्त’ म्हणजे हात, त्यामुळे शरीराच्या या दोन्ही भागांचा उपयोग करून ‘पादहस्तासन’ केले जाते. हे आसन करताना ताठ उभे राहून सावकाशीने श्वास सोडत पुढील बाजूला कंबरेतून झुकत दोन्ही हातांचे पंजे पायाच्या तळव्यांच्या शेजारी टेकविले जातात. ज्यांना या आसनाचा सराव नसतो, त्यांना सुरुवातीला पुढे झुकून हाताचे पंजे जमिनीवर टेकविणे सहज जमत नाही. पण जसजसा सराव वाढत जातो, तसे हे आसन सहजसाध्य होऊ लागते. हे आसन पायांच्या स्नायूंना (hamstrings) बळकटी देणारे आहे. पाठीच्या स्नायूंना आवश्यक व्यायाम देणारे आणि पोटावरील चरबी कमी करण्यास सहायक असे हे आसन आहे. पचनासंबंधी तक्रारी असल्यास त्या कमी करण्यासाठी हे आसन सहायक आहे. मुलांच्या वाढीव वयामध्ये उंची चांगली वाढावी यासाठी देखील हे आसन अतिशय महत्वपूर्ण आहे. या आसानामध्ये पुढच्या बाजूला पायाच्या दिशेने झुकले असता मेंदूकडे जाणारा रक्तपुरवठा वाढतो. त्यामुळे शारीरिक आणि मानसिक तणाव कमी करण्याच्या दृष्टीनेही हे आसन अतिशय उपयुक्त आहे. पादहस्तासन करण्यापूर्वी काही आसने केली गेल्यास पादहस्तासन अधिक सहज केले जाऊ शकते. यासाठी हे आसन करण्यापूर्वी सूर्यनमस्कार, उत्तानासन, पश्चिमोत्तानासन इत्यादी आसनांचा सराव केल्याने पादहस्तासन अधिक सहज करता येऊ शकते.
ताडासन हे दोन संस्कृत शब्द ताडा आणि आसन यांनी बनलेले आहे. येथे ताडा म्हणजे माउंटन आणि आसन म्हणजे पोझेस. पाय आणि शरीर दोन्ही ताणण्यासाठी आणि लांबी वाढविण्यासाठी ताडासन योग मुद्रा अतिशय प्रभावी आहे. याशिवाय हे आसन केल्याने शरीराला अनेक फायदे होतात. हे आपल्याला विविध विकारांपासून दूर ठेवते आणि शरीराच्या समस्या दूर करते. आज या लेखात आम्ही आपल्याला ताडासन कसे करावे हे दर्शवेल, ताडासन योग करणे, ताडासानाचे फायदे , ताडासन करताना खबरदारी सांगेल.
शारीरिक आकृतिबंध जमिनीवर बसलेल्या टोळाप्रमाणे (शलभ) वाटतो. वर उचललेले पाय टोळाच्या शेपटीसारख्या मागील भागाप्रमाणे वाटतात म्हणून यास ‘शलभासन’ असे म्हणतात. पोटावर झोपून केल्या जाणाऱ्या आसनांमध्ये या आसनाचा समावेश होतो. कंबरदुखीच्या सर्व प्रकारांत आणि आजारांत शलभासन करणे फायद्याचे ठरते. हे आजार दूर होण्यास या आसनाने मदत होते.
या आसनस्थितीत शरीराची अवस्था उंटाच्या आकाराची होते, म्हणून त्याला उष्ट्रासन असे म्हणतात. या आसनामुळे गुडघे, ब्लडर, किडनी, यकृत, लिव्हर, फुप्पुसे, मानेचा भाग यांना चांगला व्यायाम मिळतो. हे आसन केल्यास शरीरात स्फूर्ती निर्माण होते. श्वास, पोट, पाय, खांदे, पाठीचा कणा यांना ताण बसून त्यांचा चांगला व्यायाम होतो. या आसनामुळे पोटासंबंधी आजार बद्धकोष्ट, अपचन, एसिडिटी दूर होण्यास मदत होते.
या आसनामध्ये शरीराचा आकार त्रिकोणी होतो, म्हणून त्यास त्रिकोणासन म्हणतात. कंबरेचे दुखणे असणाऱ्यांसाठी आणि पोटावरील अतिरिक्त चरबी कमी करण्यासाठी हे आसन महत्त्वाचे आहे. या आसनामुळे कंबरेचे स्नायू लवचीक व मजबूत बनतात. या आसनामुळे पचनक्रियाही सुधारते. लठ्ठपणा कमी करण्यासाठी आणि शरीर सुडौल करण्यासाठी हे आसन उपयुक्त आहे.
‘वज्रासन’ या शब्दाची फोड केली तर ‘वज्र + आसन’ असा होतो. वज्र म्हणजे इंद्राचे अस्त्र शिवाय याचा अर्थ जननेंद्रीय असाही केला जातो. या आसनाचा परिणाम ओटीपोटावर व जननेंद्रीयावर होतो म्हणून हे आसन फार फायद्याचे असते. ध्यानधारणा करण्यासाठीही या आसनाचा उपयोग केला जातो. या आसनाची पकड इतकी मजबूत असते की, त्यावरुनच या आसनाचे नाव असे ठेवण्यात आले आहे. वज्रासन करण्यासाठी शास्त्रशुद्ध प्रशिक्षण घ्यावे लागत नाही. अगदी कधीही हे आसन तुम्हाला करता येऊ शकते. पचनशक्ती, वजन कमी करण्यासाठी, लैंगिक शक्ती वाढवण्यासाठी, झोप सुधारण्यासाठी हे आसन फारच फायद्याचे असते.
भद्रासन केल्याने कंबरदुखी, डोकेदुखी, निद्रानाश, दमा, उलटी, अतिसार यांसारख्या अनेक आजारांपासून मुक्तता मिळू शकते. भद्रासनामुळे स्मरणशक्ती वाढण्यास मदत होते. मनाची एकाग्रता होण्यासाठी हे आसन अतिशय उपयुक्त आहे. यामुळे मनाची चंचलता नाहीशी होते. यामुळे पचनशक्ती वाढण्यास मदत होते. पायांचे सर्व सांधे मोकळे होण्यास मदत होते.
या आसनात शरीराचा वरील भाग हा पूर्णपणे वक्र होतो म्हणून या आसनास वक्रासन असं म्हणतात. असं केल्याने पाठीचा कणा, हात, पाय, तसंच पाठीच्या स्नायूंना चांगलाच ताण मिळतो. वक्रासन फुफ्फुसाची क्षमता वाढवते. त्यामुळे अधिकाधिक ऑक्सिजन शरीरात घेतला जातो. यामुळे मणक्यातील,मांड्यातील तसेच पोटावरील स्नायूंवर ताण येऊन वजन कमी होण्यास मदत होते. तसेच यामुळे पचनशक्ती सुधारते, अन्न अधिक चांगल्याप्रकारे पचते व वजन घटण्यास मदत होते.
संस्कृतमध्ये शशांक याचा अर्थ ‘चंद्र’ आहे. या शब्दांचे दोन अर्थ आहेत. दुसरे म्हणजे ‘ससा.’ हे आसन करताना त्याचा आकार सशासारखा दिसतो. तसेच चंद्र हा शीतल व शांत आहे. हे आसन करताना आपण पूर्णपणे रिलॅक्स होतो. जे चंद्राचे गुण आहेत तेच हे आसन करताना आपणास अनुभवयास येते. हे आसन ताण-तणाव दूर करण्यास तसेच रागावर नियंत्रण ठेवण्यास मदत करते. पाठदुखी कमी होते तसंच पोटावरची चरबी कमी होण्यासही मदत होते.
पवन मुक्तासन ( Pawan Muktasana )
या आसनामुळे पोयाचे विकार कमी होण्यास मदत मिळते, पचनाच्या विकारात हे आसन फायदेशीर आहे. हृदय रोग असो किंवा स्त्रियांच्या पोटाचे विकार या आसनाने तुम्हाला फायदा मिळेल. चुकीच्या जीवनशैलीमुळे पोटात गॅस, अ‍ॅसिडीटी आणि बद्धकोष्ठतेची समस्या अनेकांना सतावते. वेळी, अवेळी खाणे, झोपेचा अभाव, जागरण आदी कारणांमुळे हा त्रास जास्त होतो. यावर पवन मुक्तासन हा खुप चांगला उपाय आहे. परंतु, गुडघेदुखी, कंबरदुखी तसेच गरोदर स्त्रियांनी हे आसन करू नये.
सेतुबंधासन ( Setu Bandhasana )
‘सेतू ‘ म्हणजे पूल. या आसनात शरीराचा आकार पुलासारखा दिसतो म्हणून या आसनास ‘सेतुबंधासन’ (setu bandhasana) असे म्हणतात. हे एक उपयुक्त आसन असल्यामुळे सर्व वयोगटातील स्री पुरुषांनी ते करण्याचा प्रयत्न करावा. या आसनाच्या नियमित सरावामुळे फुफ्फुसांना योग्य प्रमाणात रक्तपुरवठा होऊन फुफ्फुसांची कार्यक्षमता वाढते व तसेच उच्च रक्तदाब, दमा, ऑस्टिओपोरोसिस, सायनस या सारखे आजार दूर करते. या आसनाचा सराव आपल्याला तणाव मुक्त करू शकते. जर तुमची नेहमीच चीड चीड होत असेल, तुम्हाला कुठल्या गोष्टीचा ताण येत असेल तर या आसनाच्या सरावामुळे तुमचे मन शांत होऊन तुमचा ताण कमी होण्यास मदत होते. येथे आपण सेतुबंधासनाची कृती आणि फायद्याबद्दल(Bridge Pose & its Benefits) मराठी मध्ये माहिती जाणून घेऊयात.
नाडी शोधन प्राणायाम / अनुलोम विलोम प्राणायाम
अनुलोम आणि विलोमचा Anulom Vilom Pranayam in Marathi अर्थ आहे की अनुलोम म्हणजे सरळ आणि विलोम म्हणजे उलटे होय. यालाच आपण अल्टरनेट नॉस्ट्रिल ब्रीथिंग सुद्धा म्हणू शकतो. अनुलोम विलोम प्राणायाम नाडी शोधन प्राणायाम आहे. अनुलोम विलोम प्राणायाममध्ये आपण नाकाच्या एका छिद्रातून श्वास आत मध्ये घेतला जातो, आणि दुसऱ्या छिद्रातून श्वासबाहेर सोडल्या जातो. यामध्ये नाडी साफ करण्यासाठी हा अनुलोम विलोम प्राणायाम केला जातो. प्राचीन काळातील ऋषी मुनींनी सुद्धा स्वतःला निरोगी ठेवण्यासाठी या अनुलोम विलोम प्राणायाम केला आहे. या प्राणायामच अभ्यास ऋषींनी केला आहे. इंग्रजी मध्ये याला पल्स म्हणतात. या अनुलोम विलोम प्राणायाम मेंदूमध्ये प्राणवायू ऑक्सिजनची पातळी वाढवतो. यामुळे आपले फुप्फुसे बळकट बनतात. अनुलोम विलोम प्राणायाम करताना ३ प्रक्रिया अवश्य करयाला पाहिजेत. अनुलोम विलोम प्राणायाम आपल्या वृद्धावस्था मध्ये पायांच्या दुखापासून सुटकारा मिळतो. गुडघे दुखण्यापासून आराम मिळतो. नियमित अभ्यास केल्यामुळे नाडी शोधन व्यवस्थित होते, आणि स्वच्छ व निरोगी बनते.
हे आसन करण्यास अत्यंत सोपे असून या आसनात शरीराचा आकार वृक्षाप्रमाणे म्हणजेच झाडाप्रमाणे दिसत असल्यामुळे या आसनाला वृक्षासन(Vrikshasana) असे म्हणतात. या आसनालाच इंग्रजी मध्ये ट्री पोझ (tree pose) असे म्हणातात. या असणामध्ये आपल्या संपूर्ण शरीराचा भार एका पायावर तोलल्या जातो तसेच हे आसन करताना आपले संपूर्ण शरीर ताणले जाते व आपल्या हातापायांच्या साध्यांना भरपूर व्यायाम मिळतो. स्ट्रेचिंग करण्यासाठी वृक्षासन हा एक सर्वोत्तम पर्याय आहे. या आसनामुळे आपले हात, पाय, मांड्या व कंबर यांचा भरपूर व्यायाम होतो. हे आसन एकाग्रता वाढविण्यासाठी खूप मदतगार आहे. हे आसन करताना शरीराचा तोल सांभाळावा लागतो, असे करताना डोक्यातील इतर विचार आपोआपच बाजूला सारल्या जातात त्यामुळे मानसिक स्थैर्य साधल्या जाते. याचाच उपयोग स्मरणशक्ती वाढण्या साठी होतो. चला तर मग वृक्षासनाची कृती व त्यापासून मिळणाऱ्या संपूर्ण फायद्याबद्दल मराठी मध्ये जाणून घेऊ.
ध्यान (Dhyan)कसे करावे? मेडिटेशन कसे करावे?
ध्यान केल्याने आपल्याला मन:शांती, आनंद, आरोग्य यांचे लाभ होऊन परिपूर्ण, तणाव मुक्त आणि चिंतामुक्त जीवन जगण्याची प्रेरणा मिळते. आपल्या शरीरासाठी, मनासाठी आणि आत्म्यासाठी ध्यानाचे असंख्य लाभ आहेत. तसेच ध्यानामुळे मिळणारा आराम हा गाढ झोपेमुळे मिळणाऱ्या आरामापेक्षा कितीतरी पटीने जास्त आहे. शरीराला आराम जितका जास्त गहन, शरीराचे म्हणा किंवा मनाने आपले काम तितकेच जास्त गतिशील.
आंतरजालावरुन साभार
विचार दान 
.JPG){kind=link}
